De apologetische benadering
van Catholic Voices

​

​

Mirjam Spruit-Borst, Communio, internationaal katholiek tijdschrift. 39 - nr. 1, 01-02-2014. 

​

1. Inleiding

Bij het vormsel ontvangt elke gedoopte de bijzondere kracht van de heilige Geest om het geloof te verspreiden en te verdedigen1. Apologetiek – de verdediging van het katholieke geloof – is dus een taak die elke gelovige met het vormsel meekrijgt, ook al beseffen veel katholieken dat niet. Met name lekengelovigen hebben de opdracht om in hun leefomgeving het geloof te verspreiden en te verdedigen, in eerste instantie onder hun familie, vrienden, kennissen en collega’s. Een ander belangrijk gebied waar het geloof verdediging nodig heeft, is de media: op de radio en op de tv, in de geschreven media en in toenemende mate via (de sociale media op) internet. Helaas is de spoeling van met name katholieke lekengelovigen in Nederland, die het katholieke geloof op goede, positieve en begrijpelijke wijze in de media kunnen uitleggen, vrij dun.

​

De opstart van het project Catholic Voices Nederland wil hier onder andere verandering in brengen. Ze voelt zich hierbij gesteund door de oproep van paus Franciscus aan zowel de Nederlandse bisschoppen als gelovigen afgelopen december jl., om present te zijn in het maatschappelijke debat en om een bijdrage te leveren aan de grote vragen van de samenleving2.

​

Dit artikel beschrijft vooral de apologetische benadering van het initiatief Catholic Voices, dat bij wil dragen aan een goede verdediging, presentatie en uitleg van de standpunten van de katholieke Kerk in de media3. Vaak komt de katholieke Kerk in het nieuws met waar zij allemaal tegen is of zou zijn. Catholic Voices wil juist benadrukken waar de Kerk allemaal vóór is. Aan de orde komt na een introductie van het initiatief Catholic Voices, zoals gezegd met name de eigen apologetische benadering van Catholic Voices. Er wordt een poging gedaan om twee kwesties – euthanasie en liberale seksuele voorlichting op scholen – te bespreken aan de hand van de methode van Catholic Voices. Deze apologetische benadering is overigens niet alleen toepasbaar in de media, maar ook in dagelijkse gesprekken binnen de eigen leefomgeving.

 

2. Catholic Voices Nederland

Het doel van Catholic Voices Nederland is het trainen en coachen van met name lekengelovigen om de standpunten van de katholieke Kerk op een positieve manier in de media te presenteren, naar voren te brengen en indien nodig te verdedigen. In tweede instantie wil Catholic Voices Nederland ditzelfde doen voor opnieuw een doelgroep van lekengelovigen, die meer handvatten willen ontvangen, om de standpunten van de katholieke Kerk in hun alledaagse leefomgeving – niet zo zeer in de media – uit te leggen.

 

Catholic Voices Nederland wordt opgezet naar het voorbeeld van Catholic Voices in Groot-Brittannië. De bisschoppenconferentie van Nederland heeft haar goedkeuring en zegen aan het initiatief gegeven. Inmiddels zijn ook in veel andere landen Catholic Voices initiatieven en bijbehorende trainingen van de grond gekomen, onder andere in Argentinië, Australië, België, Brazilië, Canada, Chili, Ierland, Litouwen, Mexico, Polen, Spanje en de Verenigde Staten.

​

3. Catholic Voices Groot-Brittannië

De aanleiding voor het ontstaan van Catholic Voices Groot-Brittannië was het bezoek van emeritus-paus Benedictus XVI in september 2010 aan Engeland. Een groep van lekengelovigen werd getraind en was bereid om gedurende het pausbezoek in de media uitleg te geven over de standpunten en leer van de katholieke Kerk. De sprekers van Catholic Voices zijn geen officiële vertegenwoordigers van de katholieke Kerk; er werd en wordt dus niet gesproken namens een bisschop of een bisdom. Het zijn ‘gewone katholieken’ die op positieve, enthousiaste, respectvolle en duidelijke wijze iets over het katholieke geloof kunnen vertellen. Het project was een succes. De mensen van Catholic Voices werden gevraagd in debatprogramma’s en nieuwsprogramma’s op radio en tv van de belangrijkste Britse zenders. Catholic Voices is nog steeds actief in Groot-Brittannië. Er vinden regelmatig trainingen plaats, er is een Catholic Voices Academy opgezet en verzoeken voor een 'catholic voice' vanuit de media, blijven binnenkomen4.

 

4. De apologetische benadering van Catholic Voices

 

4.1 Nieuwe apologetische methode of houding

De belangrijkste vrucht van deze eerste ervaringen met de media rondom het pausbezoek in 2010 in Engeland, was een apologetische methode, die men ontwikkelde in de loop van het proces. Misschien beter gezegd: een apologetische mind-set, die een verdedigende en agressieve houding wil vermijden, maar juist zoekt naar een open en positieve benadering. Het is de kunst om in slechts een paar minuten de boodschap over te brengen: “If you can’t say it quickly, compellingly, and sound like a human being, then you’ve lost people’s interest and sympathy. That may not be a disaster, but it’s certainty a missed opportunity5”. Hieronder bespreek ik een aantal principes van de apologetische benadering van Catholic Voices, die betrekking hebben op het formuleren van de kern van het argument. Principes ten aanzien van de vorm worden in dit artikel buiten beschouwing gelaten6.

 

4.2. Principes van de apologetische methode van Catholic Voices

De kern van de apologetische benadering van Catholic Voices is om te proberen de kritiek
van de andere persoon te ‘re-framen’ (in een ander raamwerk onder te brengen, te herkaderen). Elk argument dat wordt aangevoerd, gaat uit van een bepaald ‘frame’ of kader. Dat kader bestaat uit onuitgesproken vooronderstellingen, diepliggende waarden, en een bepaalde visie op het probleem. Deze visie wordt niet uitgesproken, maar is impliciet aanwezig. Zo wordt bijvoorbeeld bij de discussie over euthanasie het kader geschapen, dat de rooms-katholieke Kerk er behagen in zou scheppen om mensen onmenselijk en lang te laten lijden, teneinde maar het leven van mensen te rekken. Als dit beeld eenmaal is neergezet, zullen andere argumenten altijd in dit licht worden bekeken, en is de slag eigenlijk al verloren, tenzij het tegenargument ervoor zorgt dat dit kader wordt gecorrigeerd.

 

Het bijzondere is dat in onze geseculariseerde maatschappij, deze diepliggende waarden eigenlijk altijd dingen zijn waar een christen honderd procent achter kan staan. Het is de kunst om in de kritiek of de argumenten de positieve intentie of waarde achter deze kritiek naar voren te halen. De zorg voor mensen die ziek zijn en veel lijden en de wens om hen lijden te besparen en hun lijden te verlichten is een waarde die we delen. De kunst is dan ook om deze positieve waarde te erkennen, en die te beamen. Dit haalt al veel van het gif uit de discussie, en als de wederpartij welwillend is, zal hij of zij meer open staan om te luisteren. Vervolgens is er ruimte om een betere uitleg te geven van het probleem (zie paragraaf 4.3).

 

Nog een ander voorbeeld. De voorstanders van een liberale seksuele voorlichting op basisscholen, delen met ons de zorg dat kinderen gelukkig worden op seksueel gebied en dus hierover goed voorgelicht worden. Dat is een waarde die we delen, en als we deze naar voren kunnen brengen, kan dit wellicht een ontwapend effect hebben op de andere partij. Vanuit deze gedeelde waarde kunnen we dan het gesprek aangaan.

 

De methode van Catholic Voices begint dus altijd bij het proberen op te sporen van de positieve intentie in de kritiek, argumenten of betoog van de gesprekspartner. Daarbij is het zaak om te laten merken dat je het punt van kritiek ten opzichte van de Kerk begrijpt. Vervolgens stem je in met deze positieve intentie en dan is het de kunst om vandaaruit een poging te wagen om het bestaande frame-work waarin mensen denken, te re-framen.

 

4.3 Reframen: euthanasie

Om op het voorbeeld van euthanasie terug te komen: het bestaande raamwerk waarin mensen denken, ziet er ongeveer als volgt uit: Als toch iemand werkelijk ongeneeslijk ziek is en/of enorm lijdt, wat is er dan op tegen om voor deze persoon euthanasie mogelijk te maken, als hij of zij dat zelf wil? Want op deze wijze heeft deze persoon toch geen kwaliteit van leven. Het is toch goed dat een mens hier zelf een keuze in kan maken, waarom is de Kerk daar tegen?

 

Met behulp van de positieve intentie zou het re-framen er als volgt uit kunnen zien: natuurlijk willen we goed voor een zieke, die veel lijdt zorgen. We willen allemaal, dat iemand zo min mogelijk hoeft te lijden. We willen deze personen het liefst “onnodig” lijden besparen. Dat is de waarde die we delen met elkaar.
 

Vervolgens wordt geprobeerd om vanuit deze positieve intentie te re-framen. Ten eerste: zorgen we het beste voor deze persoon door hem of haar te helpen om dood te gaan? Hebben we werkelijk compassie voor mensen als we zeggen: “Hier heb je een pil of een spuit”? Nee, daarmee zouden we het respect voor zijn of haar leven juist teniet doen. De vraag is of wij deze persoon ook laten voelen en laten merken dat wij blij zijn met hem of haar, ook al kan deze persoon niet meer (presteren) wat hij of zij vroeger kon. Soms verzoeken mensen ook om euthanasie, omdat zij denken dat zij een last zijn voor hun omgeving of vanuit eenzaamheid.
 

Deze druk om tot euthanasie te beslissen, kan inderdaad afkomstig zijn van de omgeving. Familieleden, vrienden en/of bekenden vinden het moeilijk om met het lijden van een naaste om te gaan, want het confronteert hen met hun eigen kwetsbaarheid of eindigheid. Of men vindt het gewoon lastig om bij de ander op bezoek te moeten komen. De euthanasie wetgeving geeft hen een instrument in handen om druk uit te oefenen, op een wijze dat dit voor hen moreel aanvaardbaar is. De vraag is of we op deze manier het beste voor een zieke naaste zorgen…

 

Ten tweede: er zijn ook palliatieve behandelingen beschikbaar, die veel pijn kunnen verlichten. Palliatieve sedatie en pijnbestrijding beschouwt de Kerk als onderdeel van een goede stervensbegeleiding. We moeten er alles aan doen om deze behandelingen te verbeteren. Daarbij vindt de katholieke Kerk ook niet dat een persoon maar eindeloos medische behandelingen moet ondergaan om in leven gehouden te worden.

 

Ten derde: is het werkelijk zo dat de pijn en het lijden van mensen over is als zij sterven?7Geen mens kan met zekerheid zeggen of er leven na de dood is of niet. Als er wel leven na de dood zou zijn: is het mogelijk om in het leven na de dood nog pijn te lijden op grond van keuzes die de mens in dit leven heeft gemaakt?

 

Tenslotte: is het werkelijk zo dat de beslissing van één persoon om een einde te maken aan zijn of haar leven een puur individuele, autonome keuze is? Nee, dat is een illusie. De levens van mensen zijn verweven met elkaar, met name met diegenen van wie we veel houden. Een beslissing voor euthanasie van iemand, kan de mensen om hem of haar heen veel verdriet geven en verwarring bezorgen. Natuurlijk moeten we zorgen voor de persoon die ziek is, maar ook voor de nabestaanden die hij of zij achterlaat. Dit wordt nogal eens vergeten in het debat over euthanasie.

 

4.4 Reframen: liberale seksuele voorlichting op scholen

We komen terug bij het voorbeeld van liberale seksuele voorlichting op basisscholen. Het bestaande raamwerk, waarin de meeste mensen denken, ziet er ongeveer zo uit: uit onderzoek blijkt dat ouders onvoldoende met hun kinderen spreken over seksualiteit, en dat kinderen veel meer in de praktijk brengen op seksueel gebied dan hun ouders denken8. Als deze voorlichting thuis niet gebeurt, is het belangrijk dat de overheid dit via de scholen doet. Wellicht dat dit vervolgens ook ouders helpt om over seksualiteit te spreken met hun kinderen. Waarom hebben ouders, en met name christelijke ouders, hier problemen mee? Het is toch mooi dat kinderen zo op een tijdige, zorgvuldige en volledige manier seksuele voorlichting krijgen?

 

Terugkomende op de positieve intentie: ook wij delen de zorg voor kinderen, dat zij een goede seksuele voorlichting krijgen, zodat ze ook op seksueel gebied gelukkig zullen zijn. Dat kinderen geleerd wordt, dat ze respectvol met zichzelf en anderen omgaan op het gebied van liefde, relaties en seksualiteit. Dat ze hierin zelf gezonde keuzes kunnen maken9.Hieronder volgt een poging om deze gedeelde waarde te re-framen.

 

Zou het in dit geval ten eerste niet beter zijn om juist de ouders beter te ondersteunen bij de seksuele opvoeding van hun kinderen, zodat zij handvatten ontvangen om zo de seksuele voorlichting te geven op een moment dat hun kind eraan toe is en op een manier die bij hen past? Hoort de bespreking en voorlichting over seksualiteit niet eerder thuis binnen de vertrouwde omgeving van het gezin dan in de klas op school? De overheid heeft bijvoorbeeld de alcoholvoorlichtingscampagne, ook op ouders gericht (naast andere maatregelen als het verhogen van de leeftijdsgrens waarop je alcohol mag kopen).

 

Ten tweede zijn er natuurlijk vooral inhoudelijk vragen te stellen bij de liberale manier van seksuele voorlichting geven op de scholen. Is het werkelijk zo dat deze seksuele voorlichting bijdraagt aan een “tijdige en volledige” seksuele vorming? Is het werkelijk zo dat je gelukkig wordt als je seksueel experimenteert, zolang jij het zelf prettig vindt? Heeft seksualiteit niet te maken met liefde en trouw? Je stelt jezelf heel erg kwetsbaar op als je een seksuele relatie hebt met elkaar. Je bent veel te bijzonder om jezelf aan de eerste de beste of aan Jan en alleman te geven!

 

Daarbij, seksualiteit is bijzonder en daarom kan seks met iemand die niet van je houdt ofwel die je gebruikt, veel verdriet en pijn met zich mee brengen. En daar willen we onze kinderen nu juist voor beschermen. Je bent geen ding, maar een persoon, en seksuele handelingen laten jou als persoon (om nog maar niet te spreken van de andere persoon) niet onberoerd. Het kan heel veel geluk geven, maar ook veel pijn in het geval dat je misbruikt of gebruikt wordt.

 

Een laatste opmerking hierover: feit is wel dat de meerderheid van de Nederlandse bevolking anders denkt over seksualiteit dan de katholieke moraal. Een oproep aan de overheid om de liberale seksuele voorlichting een andere invulling te geven, zal hoogstwaarschijnlijk geen effect hebben, hoewel de meeste mensen ook verlangen naar een stabiele relatie met een persoon die echt van hen houdt.

 

Des te meer is dus de oproep aan katholieken om aanwezig te zijn bij dergelijke instanties en om in de situaties van het alledaagse leven een ander inhoudelijk geluid te laten horen. Dat kan natuurlijk door je kind uit de klas te laten gaan, als een bepaald programma wordt gekeken, dat je niet goed vindt. Een ander voorbeeld dat ik onlangs hoorde, was van een moeder, die schrok toen haar oudste dochter thuis kwam na seksuele voorlichting op school. Ze bood aan om zelf de seksuele voorlichting op school te geven. Dit doet zij nu al twintig jaar, af en toe een uurtje in een klas, tot grote tevredenheid van de school. Dit is volgens mij wat Van Mulligen bedoelt als hij wijst op het katholieke principe van subsidiariteit: hij pleit in deze kwestie voor ouders die in overleg met scholen zelf actie ondernemen. Ouders zoeken zo zelf naar creatieve manieren om hun kinderen in een seculiere maatschappij katholiek op te voeden10.

5. Conclusie

Het initiatief Catholic Voices wil in diverse landen met name leken in de katholieke Kerk trainen om in de media een positief, begripvol en helder katholiek geluid te laten horen. De apologetische methode of benadering die daarbij gebruikt wordt, is in het artikel aan de orde gekomen, mede ook aan de hand van twee voorbeelden.

 

Hierbij wordt nogmaals opgemerkt, dat de benadering van Catholic Voices meer omvat dan het ‘re-framen’ van het kernargument. Principes rondom de verdere inhoud (bijvoorbeeld: mensen hebben een voorkeur voor ervaringen en verhalen boven abstracte argumenten) en rondom de vorm (bijvoorbeeld: wees positief en wees barmhartig) zijn eveneens heel belangrijk, maar vallen buiten het bereik van dit artikel11.

 

Hopelijk helpt deze benadering veel katholieke gelovigen om op positieve en heldere wijze de standpunten van de katholieke Kerk uit te kunnen leggen aan de mensen om hen heen. Voor enkelen zal dat zijn in de media, voor de meesten zal dit gelden voor de gesprekken in het normale dagelijkse leven.

 

Drs. Mirjam Spruit-Borst (1974) studeerde economie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en behaalde haar kerkelijk baccalaureaat (STB) aan de Tilburg School of Catholic Theology te Utrecht/ Tilburg. Sinds 2002 is zij werkzaam voor het bisdom Haarlem-Amsterdam, eerst als medewerkster Jongerenpastoraat en sinds 2011 als staffunctionaris Catechese en Evangelisatie. Tevens is zij gastdocent op de Tiltenberg. Ze is betrokken bij de opstart van Catholic Voices Nederland, www.catholicvoices.nl

 

 

Voetnoten

1 Catechismus van de katholieke Kerk, 1285.

2 Paus Franciscus: Toespraak tot de Nederlandse bisschoppen, 2013, via: http://www.rkk.nl/nieuws/officiele_vertaling_toespraak_paus_tot_nederlandse_bisschoppen:“Daarom is het belangrijk om uw gelovigen te bemoedigen en om gelegenheden tot dialoog aan te grijpen en present te zijn bij instanties waar de toekomst bepaald wordt; zo zullen ze hun bijdrage leveren aan het debat over de grote vragen van de samenleving betreffende bijvoorbeeld het gezin, het huwelijk of het einde van het leven”.

3 In het najaar van 2014 zal de eerste vierdaagse mediatraining van Catholic Voices Nederland plaatsvinden.

4 Voor meer informatie over Catholic Voices Groot-Brittannië: www.catholicvoices.org.uk
5 A. Ivereigh, How to defend the faith without raising your voice, Civil responses to Catholic hot-button issues, Huttington Indiana, 2012, 7.
6 Zie hiervoor: A. Ivereigh, How to defend the faith without raising your voice ,153 e.v.

7 Dit argument is alleen van toepassing, als diegene(n) met wie we in gesprek zijn, geloven in leven na de dood.
8 Zie: http://www.jmouders.nl/Themas/Opvoeding/Opvoeden/ONDERZOEK-Ouders-onderschatten-seksueel-gedrag-van-hun-kind.htm

9 Y. Ohlrichs, Láát die dokter Corrie toch, in: Alkmaarsche Courant, 10 december 2013,7.

10 R. van Mulligen, in: Katholiek Nieuwsblad, 48, 29 november 2013, 6.
11 Zie: A. Ivereigh, How to defend the faith without raising your voice ,153 e.v. voor een verdere uitwerking van deze principes.